Ontsnapt aan de Boko Haram: overlevingsverhalen

Vandaag verscheen het nieuws dat CNN in het bezit is van een video waarin enkele meisjes te zien zijn die in 2014 door de Boko Haram werden. 

Een exclusieve reportage.

Vandaag verscheen het nieuws dat CNN in het bezit is van een video waarin enkele meisjes te zien zijn die in 2014 door de Boko Haram werden ontvoerd uit een kostschool in Chibok, Nigeria. Volgens CNN is de video gemaakt als onderhandelingsmiddel.

Terwijl de Islamitische extremistische groepering Boko Haram Nigeria gruwelijk blijft terroriseren met seksueel misbruik, heeft het leger de laatste tijd honderden gekidnapte vrouwen en meisjes weten te redden. Marie Claire reisde naar Nigeria om hun overlevingsverhalen te horen.

Vrouwen werden naar afgelegen kampen gebracht waar ze gedwongen werden om te trouwen en verkracht werden

Maryam liep naar de boerderij van haar familie in het heuvelachtige gebied achter het noordoostelijke Nigeriaanse dorp Gwoza toen twee Boko Haram-strijders haar plotseling de weg versperden. De rebellen waren het gebied enkele maanden eerder binnengevallen. Sindsdien plunderden ze supermarkten en dwongen ze jonge mannen onder schot huizen leeg te roven in een poging om meer macht over de regio te krijgen. Vrouwen werden naar afgelegen kampen gebracht waar ze gedwongen werden om te trouwen en verkracht werden; sommigen werden zelfs overgehaald om zelfmoordterroristes te worden. De twintigjarige moeder van twee had de agressie van de militanten tot nog toe kunnen ontlopen, maar op deze dag werd Maryam door beide mannen verkracht. Om beurten hielden ze een kapmes tegen haar keel. Maryam smeekte om vrijgelaten te worden, maar wist dat verzet haar haar leven kon kosten.

Op slechte dagen werd Maryam verkracht door vier verschillende mannen

De groepsverkrachting was haar inwijding in een meedogenloze cultuur van seksueel geweld. Na de aanval werd Maryam naar een kamp in het bos gebracht waar ze twee maanden zou blijven, samen met tientallen andere gekidnapte vrouwen. Velen werden daar gedwongen om met Boko Haram-strijders te trouwen, maar Maryam werd de slaaf van een groep tienerjongens die vaak geïrriteerd waren door al het stelen en moorden. Ze treiterden haar met machinegeweren en misbruikten haar wanneer ze maar wilden, anoniem en met hun gezichten verborgen in zwarte sjaals. “Een man verkracht je en vertrekt weer, en dan komt de volgende”, vertelt ze. Op slechte dagen werd ze verkracht door vier verschillende mannen.

Hoewel Boko Haram’s oorsprong en ideologie omstreden zijn, is iedereen het erover eens dat vrouwen maximaal worden uitgebuit in de strijd om een strikt Islamitische staat te creëren. De radicale militante groep (waarvan je de naam ruwweg kunt vertalen naar ‘westers onderwijs is verboden’) heeft vanaf 2014 naar schatting minstens tweeduizend vrouwen en meisjes gekidnapt. Dat is ook het jaar waarin Boko Haram wereldwijd berucht werd doordat de groepering 276 schoolmeisjes uit een slaapzaal in het Nigeriaanse Chibok kidnapte, wat tot de campagne #BringBackOurGirls leidde. Vandaag de dag worden de meesten van deze vrouwen – zowel christenen als moslims – nog steeds in afgelegen kampen vastgehouden, waar ze mishandeld worden met gedwongen arbeid, vechtpartijen, martelingen en seksuele slavernij. Zij zijn de levende slachtoffers van een zes jaar oude rebellie die minimaal 17.000 levens heeft gekost en meer dan 2.6 miljoen mensen uit hun huizen heeft verdreven in het armste uithoekje van het dichtstbevolkte land van Afrika.

Lees hier een exclusieve Marie Claire reportage over de ontvoering 2 jaar geleden >>

Afgelopen voorjaar veroordeelde Zainab Hawa Bangura, VN-vertegenwoordiger voor seksueel geweld in conflicten, Boko Haram voor het systematisch verkrachten van vrouwelijke gevangenen en het gebruiken van deze vrouwen om kinderen te baren als onderdeel van een ‘strategie van dominantie en zelfvereeuwiging’. Ze vergeleek Boko Haram’s tactieken met die van de IS in Irak en Syrië en voegde ze daaraan toe: “Om een nieuwe generatie naar hun eigen beeld te scheppen, voeren ze een oorlog tegen de fysieke, seksuele en reproductieve autonomie en rechten van de vrouw.”

boko haram

Inmiddels heeft het Nigeriaanse leger, met de hulp van de buurlanden Tsjaad, Kameroen, Niger en Benin, Boko Haram op de vlucht gekregen. Een offensief in en rondom het Sambisa-bos – het zesduizend vierkante kilometer grote natuurreservaat vlak bij de Kameroense grens dat vol boobytraps zit en het laatste bolwerk is van Boko Haram – heeft al meerdere malen honderden vrouwen en meisjes bevrijd. Eind november kondigde de Kameroense minister van Defensie aan dat multinationale krijgsmachten negenhonderd gegijzelden hadden bevrijd en honderd leden van Boko Haram hadden gedood. De maand daarvoor had het Nigeriaanse leger 338 mensen uit kampen gered (allen vrouwen en kinderen, op acht mannen na) en in september waren er ook al 241 mensen bevrijd. En het is nog tientallen anderen gelukt om te midden van alle chaos en schietpartijen te ontsnappen. Ondanks dat zij maandenlang gevangen hadden gezeten en verschrikkelijke dingen hadden meegemaakt, waren sommige vrouwen bereid hun verhaal met ons te delen. Niet alleen over de brute verkrachtingen, maar ook over de uitdaging om van deze traumatische ervaringen te herstellen in een religieus conservatief land waar slachtoffers van verkrachting worden verstoten.

boko-haram-3

Een van de bevrijde vrouwen, Falmata (25), zegt dat er nergens veiligheidstroepen te bekennen waren toen Boko Haram in juli 2014 haar dorp nabij Maiduguri, de geboorteplaats van de groepering en de hoofdstad van de deelstaat Borno in het noordoosten van Nigeria, aanviel. Midden in de nacht gingen de rebellen met zaklampen en AK-47-geweren langs alle deuren. Ze schoten in de lucht en doodden iedere man die ze tegenkwamen, waaronder haar buurjongen van in de twintig, die voor de ogen van zijn moeder werd vermoord. Samen met nog zo’n veertig andere vrouwen werden Falmata en haar vierjarige dochter naar een kamp aan de rand van het Samisa-bos gebracht. Ze kregen geen eten, kleding of onderdak; de vrouwen moesten overleven van wat ze zelf bij elkaar konden scharrelen, terwijl de honger en vermoeidheid het Falmata al bijna onmogelijk maakten om überhaupt te praten. Ze vertelt dat ze het grootste gedeelte van het jaar gedwongen werd om met drie verschillende mannen seks te hebben, die elkaar afwisselden. “Als ik weigerde, deden ze het met geweld – dat is hoe ik zwanger raakte van een tweede kind”, vertelt Falmata. “Ze zijn barbaars; het zijn de ergste mensen die ik ooit heb gezien.”

De vrouwen van de Boko Haram-strijders toonden geen medeleven. Hoewel zij zelf ook ontvoerd waren en gedwongen waren tot een huwelijk, had langdurig gevangenschap tot een soort Stockholmsyndroom geleid. Ze kozen de kant van de militanten en hadden hun harde ideologieën overgenomen. “Als we ze om hulp vroegen, zeiden ze dat wij van onze luxere leventjes hadden genoten in de steden en dat het nu hun beurt was om on top te zijn”, vertelt Falmata. De Boko Haram-vrouwen dwongen hen om lange gewaden te dragen die hun hele huid bedekten. En de meer ‘kwaadaardige’ vrouwen verklikten de gevangenen die om een gunst durfden te vragen. In dat geval volgden er klappen.

Taniya moest iedere dag verzen uit de Koran reciteren; als dat niet binnen drie pogingen lukte, werd ze herhaaldelijk op haar oren geslagen

Alleen oudere vrouwen werden niet seksueel misbruikt. Taniya Ali (58) – een christelijke weduwe uit Gwoza, epicentrum van het conflict – vertelt hoe de vrouwen in het kamp waar zij tien maanden lang gevangen zat een ultimatum werd gegeven: ze konden zich bekeren tot de Islam en trouwen, of sterven. De huwelijken werden voltrokken door een Boko Haram-geestelijke met een baard, gehuld in een wit gewaad. Als een meisje tijdens de seks huilde, dreigde haar nieuwe echtgenoot haar de keel door te snijden. Ali bekeerde zich tot de Islam en bad vijf keer per dag, maar dat bracht geen einde aan haar leed. Ze moest iedere dag verzen uit de Koran reciteren; als dat niet binnen drie pogingen lukte, werd ze herhaaldelijk op haar oren geslagen. Als ze daarna nog meer fouten maakte, moest ze op de grond gaan liggen en liepen de strijders om beurten over haar heen.

Uiteindelijk werd het haar te veel. Afgelopen zomer sloop ze op een avond met nog een andere vrouw de wildernis in. Ze kropen dagenlang over de grond (ze kan zich niet meer herinneren hoeveel dagen het precies waren) op zoek naar eetbare planten, tot ze bij een dorp aankwamen. Nu leeft Ali in een grauw opvangcentrum in Abuja, de hoofdstad van Nigeria, met nog zo’n honderd andere ontheemde vrouwen. Iedere kamer wordt gedeeld door acht vrouwen, die enkel leven van de rijst die de inwoners van Abuja komen brengen. Een plaatselijke zakenman heeft naaimachines gekocht om de vrouwen op te leiden tot naaisters, maar Ali is te zwak om te werken. Door een ongeluk miste ze al een oog en door de slagen op haar oren is ze bijna helemaal doof. Ze heeft niets anders dan haar gekwelde herinneringen. “Ik ben zo verdrietig”, vertelt ze. “Ik wou dat Boko Haram me gedood had.”

boko haram

Een andere vrouw in het opvangcentrum, Ayesha (20), wist talloze Boko Haram-aanvallen te vermijden, tot ze op een dag werd gepakt door een strijder met een kapmes die haar een uur lang verkrachtte. Ze schreeuwde, maar niemand hoorde haar. Nadat hij haar had achtergelaten en Ayesha terugkeerde naar huis, trof ze haar woning afgebrand aan. Omdat ook haar familie was verdwenen, begon ze aan een eenjarige tocht langs verschillende kampen voor intern ontheemde mensen (IDP-kampen). Onderweg beviel ze van haar zoon, Simon, die verwekt was tijdens de verkrachting. Ondanks de oorsprong van zijn ontstaan, noemt ze het jongetje ‘een geschenk van God’. Hij werd geboren op 29 mei 2015, de dag waarop de huidige president van Nigeria, Muhammadu Buhari, beëdigd werd.

Nigeria’s vorige president, Goodluck Jonathan, werd bekritiseerd omdat hij niet genoeg zou hebben gedaan om de Boko Haram-gijzelaars te bevrijden en een einde te maken aan de rebellie. Buhari, een gepensioneerde generaal-majoor, beloofde Boko Haram tegen het einde van 2015 uitgeroeid te hebben. Zijn no-nonsense reputatie bracht hem vroeg in het jaar al succes. Hoewel de militanten op het platteland nog steeds vluchtmisdrijven plegen en de steden nog altijd geteisterd worden door bomaanslagen, komt hij zijn belofte wel na. Een aantal groepsleiders is gearresteerd en na een aantal nederlagen zijn de Nigeriaanse legermachten er nu in geslaagd stukken land te heroveren op de rebellen, waardoor ze zich nu beter kunnen concentreren op het Sambisa-bos.

Hoewel er bijna iedere maand nieuwe gijzelaars bevrijd worden, willen de autoriteiten niet vrijgeven of daar slachtoffers van de gijzeling in Chibok bij zitten. Nadat ze gered zijn, worden de meisjes door de overheid gescreend en krijgen ze medische zorg op verborgen locaties. Volgens de overheid is dat om hen te beschermen tegen eventuele represailles van Boko Haram. De honderdduizenden vrouwen die ontheemd zijn door de terreur van Boko Haram verkeren nog altijd in levensgevaar – zelfs op ogenschijnlijke veilige locaties. Vorig jaar ging er bijvoorbeeld op 11 september een bom af in een van de grootste IDP-kampen van het land, in Yola, de zwaarbewaakte hoofdstad van de staat Adamawa. Daarbij kwamen zeven vrouwen en kinderen om het leven.

“Mensen maken me belachelijk en zeggen dat ik de hoer van Boko Haram ben”

Ondertussen krijgen de vrouwen die het gelukt is om te ontsnappen te kampen met stigmatisatie. Maryam, de vrouw die vóór haar kidnapping door twee gangleden werd verkracht, verliet het Sambisa-bos uiteindelijk te voet toen het Nigeriaanse leger haar kamp aanviel. Met haar zoontje op haar rug trok ze eerst naar haar dorp. Vervolgens reisde ze naar Kameroen en weer terug, zwervend van stad naar stad, om zich uiteindelijk te vestigen in Maiduguri. Ze kan haar gezicht daar niet op straat laten zien. “Mensen maken me belachelijk en zeggen dat ik de hoer van Boko Haram ben”, zegt ze. “Maar wat kan ik eraan doen? Ze hebben nog gelijk ook.” Het ene moment voelt ze zich apathisch, het andere moment is ze woest. Vooral jegens haar echtgenoot, die vermoedt dat ze verkracht is, maar niet weet hoe erg het was. Ze kan niet meer slapen door de nachtmerries en seks is onmogelijk. “Ik weet niet of er íets is waardoor ik me beter zou kunnen gaan voelen”, zegt ze. “Als ik hulp zou kunnen krijgen om mijn verleden te vergeten, zou ik die aannemen.”

boko haram

Falmata, de gevangene die zwanger was geraakt van een Boko Haram-strijder, ontvluchtte haar kamp terwijl haar folteraars hun ochtendgebed zeiden, en kwam uiteindelijk ook in Maiduguri terecht. Ook zij zegt dat ze door de gemeenschap is verstoten. Hoewel er wel een paar niet-gouvernementele organisaties zijn die sociale steun bieden aan bevrijde gijzelaars, zijn de hulpmiddelen schaars. Artsen die antidepressiva voorschrijven kan ze zich niet veroorloven. Haar man is in haar afwezigheid verdwenen en ze wordt iedere dag wakker naast een gezicht dat haar aan haar donkerste momenten herinnert. “Voordat ik van het kind beviel, overwoog ik om gif in te nemen en samen met het kind in mijn buik te sterven”, vertelt Falmata. “Tot op heden zit het kind niet in mijn hart.”

“Telkens als ik een hard geluid hoor, tril ik”, zegt ze. “Ik ben nog steeds bang dat Boko Haram terugkomt.”

Uiteindelijk is ze getrouwd met een man die lid is van een semimilitaire groep van burgers en die de hoofdstraten van de stad vrijwillig patrouilleert. Het koppel woont in een kaal eenkamerappartement en ‘managet’ het leven, zegt Falmata. Checkpoints, van zowel het leger als de politie, zijn er in overvloed. En dat is maar goed ook: afgelopen november wisten de plaatselijke autoriteiten een Boko Haram-aanval te verijdelen waarbij meerdere aanvallers met zelfgemaakte explosieven betrokken waren. Een paar dagen later kwamen er vijftien mensen om het leven tijdens een zelfmoordaanslag van twee vrouwen – een van hen zou pas elf jaar oud zijn geweest – op een drukke markt in de noordelijke stad Kano. Door de veelvuldige zelfmoordaanslagen en marktbombardementen – een teken van Boko Haram’s evoluerende terreurstrategie in deze regio – blijven er onschuldige mensen sterven en blijft Falmata gespannen. “Telkens als ik een hard geluid hoor, tril ik”, zegt ze. “Ik ben nog steeds bang dat Boko Haram terugkomt.”

Gelukkig zijn er naast verhalen van verdriet en pijn ook verhalen van herstel. Eind 2014 wisten 57 van de Chibok-meisjes te ontsnappen. Vandaag de dag gaan er 23 van hen naar de Amerikaanse Universiteit van Nigeria (AUN), in Yola. De uitgestrekte privéschool heeft zo’n 1500 studenten; een oase van onderwijs die weet te overleven aan de rand van een opstand die daar fel tegen is. De leraren van de meisjes zeggen dat ze van timide en teruggetrokken meisjes zijn getransformeerd in betrokken, Engelssprekende studenten die, op gedoneerde laptops, keurig hun schoolwerk doen.

gallery-1453311558-bokoharam2-again

Het leiden van een normaal leven in combinatie met psychische begeleiding is essentieel geweest voor het herstelproces, vertelt Regina Mousa, de schoolpsycholoog. Vanaf het moment dat de Chibok-meisjes naar deze school gingen, heeft ze regelmatig therapiesessies met hen gehad. Ze helpt de meisjes hun traumatische ervaringen onder ogen te zien, die kunnen variëren van een gewelddadige kidnapping tot de getuigenis van één student die zag hoe de keel van haar vader werd doorgesneden. Volgens Mousa is het met de tijd mogelijk om de macht die misbruik en mishandeling over zowel lichaam als geest hebben, te verkleinen. Maar het is een ‘delicaat project’ dat makkelijk verstoord kan worden door de onzekerheid die buiten de schoolmuren heerst. Ze merkt op dat er maar een handvol psychologen in de staat zijn en ze maakt zich zorgen dat zónder toereikende hulp, talloze getraumatiseerde vrouwen het risico lopen om in een psychose te raken.

Op een doordeweekse middag in de state-of-the-art bibliotheek van de AUN is het onmogelijk om de Chibok-meisjes van de andere studenten te onderscheiden. Tussen de lessen, die hen voorbereiden op het universitaire toegangsexamen en het mogelijk maken om een diploma te halen, spelen ze wat met hun gedoneerde smartphones, gekleed in een levendige mix van traditionele en westerse casual kleding. “Toen ik hier voor het eerst kwam, was ik bang – ik was nog nooit op zo’n soort plek geweest”, zegt de zeventienjarige Blessing met een brede glimlach. “Nu ben ik nergens meer bang voor.” Blessing en haar twee vriendinnen uit Chibok zijn vastbesloten om terug te keren naar hun beruchte dorp om deel uit te maken van de wederopbouw – respectievelijk als dokter, accountant en advocaat. “Deze groep heeft onvoorstelbaar veel leed meegemaakt”, zegt universiteitshoofd Margee Ensign. “En nu kijken ze weer uit naar de toekomst, zoals jonge mensen horen te doen.”

Laatste nieuws