Wat als jouw grote liefde 'm smeert

Als je van ludduvuddu niet weet hoe je de dag doorkomt, is ‘het gaat weer over’ wel het laatste wat je wilt horen. Maar het ís wel zo. Je grote liefde wil niet verder, maar jij bent een overlever.

Toen de relatie van een goede vriendin een aantal jaar geleden uit ging, had ook ik het zwaar. Want wat deed het zeer om haar zo intens verdrietig te zien. Dagenlang lag ze in foetushouding op de bank, donkere kringen onder haar ogen van de slapeloze nachten, terwijl ze zich, al tissues vol snuitend, non-stop afvroeg waar, wanneer en waarom het was misgegaan. Ze had het niet zien aankomen, ze waren vlak ervoor nog samen een weekend weg geweest en toen was alles nog oké. Ze waren al bijna zes jaar samen, ze was zo gehecht aan zijn moeder en zusje, en o hoe moest het nou verder met haar. Bijna 31 en terug bij af. Ze stond er weer alleen voor. Althans, zo voelde het voor haar.

Ze was in die periode bijna nooit alleen, daar zorgden wij, haar vriendinnen, wel voor. We aten afhaalchinees en pizza’s met haar, bleven slapen, luisterden, namen haar af en toe voorzichtig mee naar buiten, luisterden, gaven zakdoekjes aan en luisterden. Ik had nog nooit zo duidelijk gezien dat liefdesverdriet de hel is. Verlaten worden door de dierbaarste persoon in je leven, die je kent als geen ander, die weet dat je bang bent voor ballonnen, waarom je je soms zo ergert aan je moeder, hoe je je koffie het lekkerst vindt en waar je het liefst wordt gezoend, juist die persoon heeft je afgedankt. Het hoeft niet meer voor hem. Hoe waardeloos voel je je dán. En ook: hoe stuurloos. Opeens moet je weer richting zien te geven aan je leven. Dat leven waarin je weer op jezelf bent aangewezen.

“Als de relatie wordt verbroken, moet je je ook vezel voor vezel weer van diegene losmaken. Dat gaat ontzettend diep, dus het is geen kwestie van een pleister erop en klaar”

Allesverzengend veel pijn
Psycholoog en relatietherapeut Petra van der Heiden vindt het herkenbaar hoe wij de vriendin uit haar liefdesverdriet probeerden te trekken. “Voor anderen is het heel moeilijk om te zien hoezeer iemand gekweld wordt door een gebroken hart.” Ze zag in haar praktijk veel mensen lijden na een verbroken relatie. “Liefdesverdriet is een van de meest onderschatte soorten pijn. Een liefdesrelatie is een hechtingsrelatie. Je laat iemand toe in je leven die je eerder niet kende, je gaat van gewoon contact naar steeds hechter contact. Deze persoon wordt steeds specialer voor je, door seksualiteit verdiept de hechting zich nog verder. Je bent er voor elkaar, vangt elkaar afwisselend op. En zo hecht je je vezel voor vezel aan die ene persoon. Als de relatie wordt verbroken, moet je je ook vezel voor vezel weer van diegene losmaken. Dat gaat ontzettend diep, dus het is geen kwestie van een pleister erop en klaar.”

“Liefdesverdriet is rouwen om iemand die er nog wel is, maar die niet meer samen met jou door het leven wil”

Toen schrijver en filosoof Jan Drost na een relatie van tien jaar – een goede en gelukkige relatie meende hij – van het ene op het andere moment werd verlaten, stortte zijn wereld in. Twee jaar na de breuk schreef hij er een boek over, om beter te kunnen begrijpen wat er was gebeurd. In Als de liefde voorbij is vraagt hij zich af waarom de breuk zo allesverzengend veel pijn doet en waarom het zo moeilijk is om door te gaan. Tijdens een van zijn lezingen over het onderwerp verwoordt een man op de eerste rij het als volgt: “De relatie kan dan wel voorbij zijn, maar daarmee is de liefde dat nog niet.” En daarin zit ’m volgens Drost inderdaad de moeilijkheid. Liefdesverdriet is rouwen om iemand die er nog wel is, maar die niet meer samen met jou door het leven wil. In eerste instantie kan dit je hoop geven; de ander is er immers nog. Hij kan zich bedenken, jou weer terug willen. Ook Drost zelf blijft lang hoopvol dat het nog goedkomt. Maar hij beschrijft ook de paniek, de twijfel, het getob: was hun relatie gebaseerd geweest op drijfzand? Ze hadden samen zo veel gedeeld, boeken, muziek, grapjes, de seizoenen: was dit dan allemaal waardeloos? Ook pijnigt hij zichzelf met de vraag wat er misging. Hij had het gevoel dat met zijn vriendin zijn echte leven was begonnen. Of, zo vraagt hij zich langzamerhand af, begint mijn leven juist pas nu, na de breuk?

Gezond verdriet
Als je geliefde je de bons geeft, ben je opeens alleen in een wereld die lijkt op de oude, maar waarin toch alles anders is. “Met het verlies van je partner gaat ook je gezamenlijke toekomst verloren. Dat is met niks anders te vergelijken. Als een van je ouders overlijdt is dat ook ontzettend heftig, maar daarmee verlies je niet je toekomstperspectief. Je was immers al bezig om je eigen weg te gaan”, aldus Petra van der Heiden. Dat verloren gevoel na een verbroken relatie kan je het idee geven dat je in een afgrond valt. Je bent alle houvast kwijt.

“In eerste instantie leidt dat vaak tot boosheid en ontkenning. Soms wordt het een obsessie”

De Canadese antropoloog Helen Fisher bestudeert het fenomeen liefde al jaren. Zij buigt zich over de vraag waarom het er zo inhakt – zowel wanneer het ‘aan’ als wanneer het ‘uit’ is. De kern van romantische liefde, zegt Fisher in haar TED-Talk, is het intense verlangen om bij elkaar te zijn, zowel emotioneel als seksueel. Na een afwijzing is dat verlangen niet opeens gedoofd. In eerste instantie leidt dat vaak tot boosheid en ontkenning. Soms wordt het een obsessie. Dat komt, ontdekte Fisher tijdens onderzoek, doordat onze hersenactiviteit groter wordt als we niet kunnen krijgen wat we willen. Dat kan ertoe leiden dat we de ex gaan stalken en alles riskeren om hem terug te krijgen.

“Liefde”, zegt Fisher, “heeft alle trekjes van een verslaving: je ziet de werkelijkheid niet meer helder en zet er veel voor op het spel.” Als het uit is, gaat dat obsessieve bezig zijn met de ander meestal vanzelf voorbij. Vaak volgen dan angst, verdriet en uiteindelijk acceptatie. “Iedereen moet door dit proces heen”, zegt Van der Heiden, “daar ontkom je niet aan. Soms ontken je alles en vlucht je in je werk of een rebound-relatie. Of je blijft lang hangen in boosheid of verdriet. Daar schrikken mensen soms van, ze zijn bang dat ze depressief worden. Vertrouw erop dat je door je verdriet heen moet en kúnt komen. Als je er niks mee doet, kan het leiden tot psychische en lichamelijke klachten. Zo heb je kans dat je op een later moment vastloopt.”

“Ga rennen, schilderen of schreeuwen in het bos als je kwaad bent”

In haar boek ‘Liefdesverdriet: Zeven bijzondere ontmoetingen met jezelf’ geeft ze mensen handvatten om met hun verlies om te gaan. De onderliggende boodschap is geruststellend: liefdesverdriet is niet raar, maar gezond. Het is normaal om je rot te voelen om dit verlies. Onderdruk je emoties niet, maar gebruik ze. Ga rennen, schilderen of schreeuwen in het bos als je kwaad bent. Wat er ook op je afkomt, benadrukt ze, doe er wat mee. Neem je verdriet serieus. En realiseer je: iedereen doet het op zijn manier. Er is geen deadline voor hoe lang het mag duren. En de volgorde van het verwerkingsproces staat ook niet vast. Emoties overspoelen je als een rollercoaster, waarbij boosheid of ontkenning kunnen terugkeren, juist als je dacht dat je er nu wel klaar mee was.

Schrale troost

Echt waar, over een tijdje kun je weer met liefde terugkijken op je voorbije relatie.
Veel mensen beoordelen hun break-up achteraf als minder erg dan toen ze er middenin zaten.
Je kunt makkelijker verder als je het contact verbreekt – mits er geen kinderen in het spel zijn natuurlijk.
Het is normaal dat je pijn voelt. Een relatie is vaak de bron van je mooiste (en je slechtste) herinneringen.
Realiseer je dat verdriet bij het leven hoort.
Je komt hier doorheen, dus ga de confrontatie met je emoties gewoon aan.
Het komt weer goed met je.

Het is ook een kans
Soms kan liefdesverdriet je eerste confrontatie zijn met echt verlies. Hoe je ermee dealt, heeft vaak te maken met hoe je bent opgegroeid. Hoe er thuis met verlies werd omgegaan. Werd er bijvoorbeeld niet gesproken over een overleden familielid, dan ben je nu waarschijnlijk ook sneller geneigd je verdriet te negeren. Maar sommigen grijpen deze kans juist aan om oude patronen te doorbreken, merkt Petra van der Heiden. “Van elk verlies in je leven leer je iets. Ook een uitgemaakte relatie kan een groeimoment zijn. Je kunt liefdesverdriet zien als groeipijn. Ik gun het niemand, omdat het dal waar je doorheen moet vaak zo diep is, maar velen zeggen achteraf dat ze er sterker door zijn geworden.”

“De rest van de treinreis huilde ze de ogen uit haar kop”

De Amerikaanse psycholoog en relatiedeskundige Gary Lewandowski vertelt in zijn TED-Talk over een onderzoek dat hij deed onder mensen wiens relatie onlangs was uit gegaan, en die nog geen nieuwe partner hadden. Op de vraag hoe ze inmiddels over hun break-up dachten, antwoordde 41 procent erop terug te kijken als een positieve ervaring. Waarom? Omdat ze het zagen als een kans om te groeien en te leren. Omdat ze zichzelf weer leerden kennen, erachter waren gekomen welke dingen zijzelf – en niet hun partner – ook alweer leuk vonden. Voor dit inzicht hoef je overigens geen veertigplusser te zijn.

Neem de jonge Sarah Curtin. In een meeslepende toespraak tijdens een TED-evenement vertelt ze hoe ze op veertienjarige leeftijd door haar vriendje werd gedumpt in een overvolle trein. De rest van de treinreis huilde ze de ogen uit haar kop. Toch blikt ze dankbaar op deze verschrikkelijke ervaring terug. “Een verbroken relatie is net zo belangrijk als verliefd worden”, zegt ze nu. “Die ander mag jou dan waardeloos vinden, jij ontdekt opnieuw jouw eigenwaarde. Een gebroken hart maakt je niet alleen een ander, maar zelfs een beter mens. Ik herken dat meisje uit de trein niet eens meer”, zegt ze. “Eigenlijk zou iedereen een gebroken hart moeten meemaken.”

En het leven ging door
Is mijn vriendin inmiddels zover dat ze haar liefdesverdriet niet had willen missen? Dat geloof ik niet. Ik weet ook niet of ze ooit tot die conclusie zal komen. Ze heeft nog geen nieuwe liefde gevonden en af en toe vliegt de leegte en het schrikbeeld van een oude vrijster met zeven katten haar aan. Maar de tranen om haar ex zijn allang gedroogd en ze kan tegenwoordig ook de mooie kanten van de relatie weer zien.

Ook Jan Drost komt aan het einde van zijn zoektocht tot waardevolle inzichten. Hij realiseert zich dat je een ander niet tot liefde kunt dwingen. En dat hij zijn relatie wel erg was gaan idealiseren – hij dacht vooral terug aan het begin ervan, terwijl er gaandeweg ook minder goede dingen in hun samenzijn waren geslopen. Wat hem uiteindelijk verder hielp was de knoop doorhakken: niet meer hopen dat ze terugkomt. Hierna had hij steeds meer energie, kreeg hij weer plezier in filmavonden, cafébezoek en etentjes. Zijn leven ging door. Een leven met daarin hopelijk veel liefde. Want als hij iets had geleerd van de afgelopen periode, dan was het dit: je moet je altijd openstellen voor de liefde. Maar de mooiste ode aan liefdesverdriet komt van Gary Lewandowski. In zijn speech vergelijkt hij het gebroken en weer geheelde hart met de vijftiende-eeuwse Japanse techniek Kintsugi, waarbij porseleinscherven aan elkaar worden gelijmd met bladgoud. De gouden breuklijnen maken het porselein waardevoller dan voorheen. Waarmee Lewandowski maar wil zeggen: “Break-ups don’t have to leave you broken. They make you stronger and more beautiful.”

Ted Talks over liefdesverdriet

Helen Fisher – ‘Why we love, why we cheat’